De start van FairTradeGemeente

De huidige campagne ‘Faire Gemeente’, oorspronkelijk geïnspireerd op de eerste ‘Fair Trade Town’ Garstang in het Verenigd Koninkrijk, begon in 2004 met de campagne ‘Ik ben verkocht’. Deze campagne was een samenwerking tussen Oxfam Wereldwinkel (nu Oxfam België), Max Havelaar (nu Fairtrade Belgium), Vredeseilanden (nu Rikolto) en het Waalse SOS Faim (nu Humundi). Enkele jaren later sloot ook 11.11.11 aan.

De basis voor de titel ‘FairTradeGemeente’ werd overgenomen uit het Engelse model, dat uit vijf criteria bestond. Maar in de Vlaamse campagne kwam er een zesde criterium bij. “Dit extra criterium moest het belang van duurzame ecologische landbouw in Vlaanderen benadrukken, naast de eerlijke handel met het Globale Zuiden”, legt Jan Wyckaert van Rikolto uit.

De drijvende kracht

Faire Gemeente bestaat tot op vandaag nog steeds uit vier partners: Fairtrade Belgium, Oxfam, Rikolto en 11.11.11. De samenwerking tussen die organisaties wordt gekenmerkt door een gedeelde visie op eerlijke handel, solidariteit en duurzaamheid, hoewel elke partner zijn eigen invalshoek en aanpak heeft. Juist dat zorgt soms voor stevige discussies. “Maar dat de vier partners na twintig jaar nog steeds samenwerken, is indrukwekkend. In de NGO-sector is dat geen vanzelfsprekendheid. Het toont aan dat iedereen gelooft in de verandering die een netwerk van gemeenten en steden teweegbrengt”, stelt Karlien Wouters, voormalig coördinator.

Daarnaast was de lokale beweging van vrijwilligers van de Oxfam Wereldwinkels, Rikolto en 11.11.11 belangrijk om door middel van burgerparticipatie de campagne lokaal te verankeren.

Doelen van de campagne

De eerste stap was het aanmoedigen van gemeenten om de titel te behalen. Dit bleek succesvol want steeds meer ‘FairTradeGemeente-bordjes verschenen in het straatbeeld. “De vreugde wanneer een gemeente de titel kreeg, was dan ook enorm. De uitreiking ging steeds gepaard met de nodige toeters en bellen.” herinnert Karlien Wouters, zich.

Daarnaast was het de bedoeling Fairtrade en lokale duurzame voeding actief te promoten in de gemeenten, zowel in het lokale aankoopbeleid van de lokale besturen als bij het informeren en activeren van de medewerkers en inwoners. “Het zesde criterium, waarbij we de link maken en met lokale landbouw en duurzaamheid zorgde voor mooie initiatieven tussen lokale landbouwers, de wereldwinkels en de andere lokale partners” zegt Marieke Colpaert, voormalig coördinator.

Uitdagingen op de weg

Hoewel de campagne veel succes kende, waren er ook de nodige uitdagingen. De evolutie rond de Noord-Zuid-relatie en eerlijke handel is een goede zaak maar tegelijkertijd ook een opgave. Nicolas Lambert, voormalige directeur van Fairtrade Belgium: “De dynamiek van die verandering dwong ons om continu in gesprek te blijven en onze samenwerking aan te passen aan de actuele context. Dit leidde vaak tot boeiende en aangename gesprekken maar ook tot veel discussies, waarbij de campagne moest blijven evolueren zonder dat de integriteit ervan verloren ging.”

Verbinden met andere duurzaamheidsthema’s

Verder is het begrip duurzaamheid veel breder geworden. “Duurzaamheid gaat nu niet alleen over eerlijke handel, maar ook over thema’s zoals de ecologische voetafdruk en het verminderen van plasticgebruik,” aldus Elien Spillebeen, voormalig coördinator. “De uitdaging zal zijn om de eerlijke prijs voor producenten in het Globale Zuiden op de agenda te houden, terwijl gemeenten zich steeds meer richten op lokale aankopen en korte ketens.”

Daarnaast maakt het beperkte budget voor ontwikkelingssamenwerking het lastig om de campagne te verbreden. Marieke Colpaert: “Hoe zorg je ervoor dat de initiatieven die zijn opgebouwd, blijven bestaan, vooral nu er steeds minder geld naar ontwikkelingssamenwerking gaat? De vraag naar duurzame financiering en inspanningen worden dus steeds belangrijker.”

Gemeenten als bron van inspiratie

Van Knokke-Heist tot Sint-Truiden en Turnhout , in elke gemeente waren er verschillende bijzondere initiatieven. Terwijl de centrumsteden vaak meer budget en mankracht vanuit de stad hadden, werden er ook in kleinere gemeenten fantastische acties georganiseerd.

Volgens Lynn Geerinck, voormalig coördinator, was Wetteren een goed voorbeeld. “Ze organiseerden grootse evenementen zoals hun Fairtrade-ontbijt, waar wel twee- tot driehonderd mensen op afkwamen.”

Brugge sprong ook in het oog, met een zeer geëngageerde duurzaamheidsambtenaar die innovatief te werk ging en een voorbeeld was voor andere gemeenten. Lokeren had eveneens gemotiveerde trekkers, terwijl Gent, als eerste FairTradeGemeente, ver ging in zijn inspanningen, vooral op het gebied van duurzame en faire werkkledij. Gent was en is nog steeds een pionier, mede dankzij zijn politieke keuze om genoeg middelen in te zetten voor eerlijke handel.

Maar ook een kleine gemeenten, zoals Anzegem of Herent, moeten zeker niet onderdoen. Die prestaties zijn des te indrukwekkender omdat ze vaak met beperkte middelen en vrijwilligers werkten.

Enkele belangrijke trekkers

Er zijn veel mensen op lokaal niveau die vaak onbekend blijven, maar die in werkelijkheid echte helden zijn. Naast het centrale team en de partners zijn zij degenen die het verschil maken in hun gemeenten. “Een voorbeeld hiervan is Steven Schepers in Hasselt. Dit zijn de mensen die hun energie steken in het organiseren van evenementen en het mobiliseren van anderen. Hun inzet is van cruciaal belang voor het succes van lokale initiatieven.”, vindt Nicolas Lambert.

Het centrale team rond ‘Faire Gemeente’ kan wel een kader schetsen, stimuleren en ideeën aandragen, maar uiteindelijk komt het aan op de mensen op het terrein. Deze lokale helden zijn degenen die de handen uit de mouwen steken en de impact realiseren. Vooral de vrijwilligers vormen vaak de sleutel tot dat succes.

Uiteraard hebben veel andere collega’s en vrijwilligers ook een belangrijke rol gespeeld. “An Willems, een vrijwilliger uit Turnhout, Koen Van Meerbeek, voormalig regiobegeleider en Jan Wyckaert, zijn belangrijke trekkers die een aanzienlijke bijdrage hebben geleverd aan het succes van de campagne. Hun vastberadenheid en betrokkenheid waren inspirerend en essentieel voor de voortgang van deze campagne.”, aldus Marieke Colpaert.

Memorabele momenten

In de afgelopen twintig jaar waren er talloze hoogtepunten. De lancering van de “Ik ben verkocht”-campagne en de uitreiking van de honderdste Faire Gemeente Lier waren bijzondere momenten.

Creatieve acties, zoals het laten rondrijden van de Fairtrade-bus door Vlaanderen, zorgden voor extra enthousiasme en zichtbaarheid. “De Fairtrade-bus bracht veel dynamiek en enthousiasme, ook al viel hij tijdens de laatste rit uit op de snelweg. Desondanks was het een geweldig project,” lacht Lynn Geerinck.

Volgens Dirk Steurs, medeoprichter, was een ander memorabel moment de bekrachtiging van de samenwerking tussen de partners. “Het enthousiasme en de eensgezindheid waren overweldigend. Dat we het samen deden, gaf zoveel kracht.”

De toekomst van Faire Gemeente

De hoop voor de toekomst is dat eerlijke handel en ecologische en duurzame productie de norm wordt, zodat er uiteindelijk geen apart labels meer nodig zijn.  Toch lijkt het erop dat Faire Gemeente, met een voortdurende inzet van betrokken organisaties en groeiende steun van zowel de politiek als het publiek, nog vele jaren een verschil kan  maken. Jan Wyckaert concludeert: “Zolang het aansluit bij de huidige tijdsgeest, blijft de campagne relevant en waardevol.”

Zo is drie jaar gelden het proces ingezet naar de vernieuwing, verruiming, verjonging en verbinding van de campagne met andere duurzaamheidsthema’s die lokaal een rol spelen. Met een nieuwe naam als uithangbord van het netwerk: Faire Gemeente die (nog meer) inzetten op lokaal engagement voor ecologische en fair denken én doen.

Tekst & Beeld: Hannah Petitjean & Bianca De Wolf